Σύμφωνα με τις επιλογές ογδόντα δύο ?μη βρετανών? κριτικών λογοτεχνίας, από την Αυστραλία έως τη Ζιμπάμπουε.
Επιμ. Λεωνίδας Καλούσης
Ποια είναι τα βρετανικά μυθιστορήματα με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως; Η συνεργάτιδα του BBC Jane Ciabattari ρώτησε 82 κριτικούς λογοτεχνίας απ? όλον τον κόσμο, από την Αυστραλία έως τη Ζιμπάμπουε, όχι όμως βρετανούς. Να σημειωθεί ότι πρόκειται αυστηρά για μυθιστορήματα (άρα δεν θα βρείτε συλλογές διηγημάτων ούτε... Σαίξπηρ) και αποκλειστικά Βρετανών συγγραφέων (άρα δεν θα βρείτε τον Ιρλανδό James Joyce).
Από τις απαντήσεις των 82 κριτικών προέκυψαν 282 μυθιστορήματα. Ιδού τα 100 που ξεχώρισαν:
99. There but for the (Ali Smith, 2011)
98. Under the Volcano (Malcolm Lowry, 1947), Κάτω από το ηφαίστειο (μτφρ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, εκδ. Αστάρτη)
96. Memoirs of a Survivor (Doris Lessing, 1974), Αναμνήσεις ενός επιζώντος (μτφρ. Μαίρη Κιτσικοπούλου, εκδ. Καστανιώτη)
95. The Buddha of Suburbia (Hanif Kureishi, 1990), Ο Βούδας των προαστίων (μτφρ. Παναγιώτης Τιμογιαννάκης, εκδ. Οδυσσέας)
94. The Private Memoirs and Confessions of a Justified Sinner (James Hogg, 1824)
93. Lord of the Flies (William Golding, 1954), Ο άρχοντας των μυγών (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Καστανιώτη)
92. Cold Comfort Farm (Stella Gibbons, 1932)
91. The Forsyte Saga (John Galsworthy, 1922)
90. The Woman in White (Wilkie Collins, 1859), Η γυναίκα με τα άσπρα (μτφρ. Ερρίκος Μπαρτζινόπουλος, εκδ. Ηλέκτρα)
89. The Horse?s Mouth (Joyce Cary, 1944)
88. The Death of the Heart (Elizabeth Bowen, 1938), Ο θάνατος της καρδιάς (μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου (εκδ. Νεφέλη)
87. The Old Wives? Tale (Arnold Bennett,1908),
86. A Legacy (Sybille Bedford, 1956)
85. Regeneration Trilogy (Pat Barker, 1991-1995), Ο δρόμος των φαντασμάτων (μτφρ. Μπάμπης Κολώνιας, εκδ. Οδυσσέας)
84. Scoop (Evelyn Waugh, 1938), Λαβράκι (μτφρ. Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερμείας)
83. Barchester Towers (Anthony Trollope, 1857)
82. The Patrick Melrose Novels (Edward St Aubyn, 1992-2012)
81. The Jewel in the Crown (Paul Scott, 1966),
80. Excellent Women (Barbara Pym, 1952)
79. His Dark Materials (Philip Pullman, 1995-2000), Το αστέρι του Βορρά (μτφρ. Κώστα Κοντολέων, εκδ. Ψυχογιός)
78. A House for Mr Biswas (VS Naipaul, 1961), Ένα σπίτι για τον κύριο Μπίσβας (μτφρ. Λεωνίδας Καρατζάς, εκδ. Ωκεανίδα)
77. Of Human Bondage (W Somerset Maugham, 1915), Ανθρώπινη δουλειά (μτφρ. Γιάννης Λάμψας, εκδ. Σμυρνιώτη)
76. Small Island (Andrea Levy, 2004), Μικρό νησί (μτφρ. Καίτη Οικονόμου, εκδ. Μίνωας)
75. Women in Love (DH Lawrence, 1920), Ερωτευμένες γυναίκες (μτφρ. Γιάννης Λάμψας, εκδ. Εξάντας)
74. The Mayor of Casterbridge (Thomas Hardy, 1886)
73. The Blue Flower (Penelope Fitzgerald, 1995), Το γαλάζιο άνθος (μτφρ. Κώστια Κοντολέων, εκδ. Λιβάνη)
72. The Heart of the Matter (Graham Greene, 1948)
71. Old Filth (Jane Gardam, 2004)
70. Daniel Deronda (George Eliot, 1876)
69. Nostromo (Joseph Conrad, 1904), Νοστρόμο (μτφρ. Βασίλης Καλλιπολίτης, εκδ. Καστανιώτη)
68. A Clockwork Orange (Anthony Burgess, 1962), Το κουρδιστό πορτοκάλι (μτφρ. Βασίλης Αθανασιάδης, εκδ. Anubis)
67. Crash (JG Ballard, 1973), Σύγκρουση (μτφρ. Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Απόπειρα)
66. Sense and Sensibility (Jane Austen, 1811), Λογική κι ευαισθησία (μτφρ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Σμίλη)
65. Orlando (Virginia Woolf, 1928), Ορλάντο (μτφρ. Θανάσης Χατζόπουλος, εκδ. Κέδρος)
64. The Way We Live Now (Anthony Trollope, 1875)
63. The Prime of Miss Jean Brodie (Muriel Spark, 1961), Η δεσποινίς Τζην Μπρόντι στην ακμή της (μτφρ. Νίκος Γριπιώτης, εκδ. Καστανιώτη)
62. Animal Farm (George Orwell, 1945), Η φάρμα των ζώων (μτφρ. Νίνα Μπάρτη, εκδ. Κάκτος)
61. The Sea, The Sea (Iris Murdoch, 1978), Θάλασσα, Θάλασσα (μτφρ. Ηλιάνα Μέρμηγκα, εκδ. Χατζηνικολή)
60. Sons and Lovers (DH Lawrence, 1913), Γιοι και εραστές (μτφρ. Γιούρι Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη)
59. The Line of Beauty (Alan Hollinghurst, 2004), Η γραμμή της ομορφιάς (μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, εκδ. Καστανιώτη)
58. Loving (Henry Green, 1945)
57. Parade?s End (Ford Madox Ford, 1924-1928)
56. Oranges Are Not the Only Fruit (Jeanette Winterson, 1985), Έχει κι αλλού πορτοκαλιές... (μτφρ. Βαγγέλης Νικολόπουλος, εκδ. Γνώση)
55. Gulliver?s Travels (Jonathan Swift, 1726), Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ (μτφρ. Πόπη Βουτσινά, εκδ. Καστανιώτη)
54. NW (Zadie Smith, 2012), Στην καρδιά της πόλης (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο)
53. Wide Sargasso Sea (Jean Rhys, 1966), Η πλατιά θάλασσα των Σαργασσών (μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Μελάνι)
52. New Grub Street (George Gissing, 1891), Οι κονδυλοφόροι (μτφρ. Βασίλης Καλλιπολίτης, εκδ. Εξάντας)
51. Tess of the d?Urbervilles (Thomas Hardy, 1891)
50. A Passage to India (EM Forster, 1924), Πέρασμα στην Ινδία (μτφρ. Έφη Φρυδά, εκδ. Μεταίχμιο)
49. Possession (AS Byatt, 1990), Αιχμάλωτα πάθη (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Λιβάνη)
48. Lucky Jim (Kingsley Amis, 1954), Ο τυχερός Τζιμ (Φώντας Κονδύλης, εκδ. Καστανιώτη)
47. The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman (Laurence Sterne, 1759), Η ζωή και οι απόψεις του Τρίστραμ Σάντι, κυρίου από σόι (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Gutenberg)
46. Midnight?s Children (Salman Rushdie, 1981), Τα παιδιά του μεσονυχτίου (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Ψυχογιός)
45. The Little Stranger (Sarah Waters, 2009), Ανήλικος επισκέπτης (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Καστανιώτη)
44. Wolf Hall (Hilary Mantel, 2009), Γουλφ Χολ (μτφρ. Αθανάσιος Ζάβαλος, εκδ. Πάπυρος)
43. The Swimming Pool Library (Alan Hollinghurst, 1988), Η βιβλιοθήκη της πισίνας (μτφρ. Γιάννης Στεφάνου, εκδ. Καστανιώτη)
42. Brighton Rock (Graham Greene, 1938)
41. Dombey and Son (Charles Dickens, 1848)
40. Alice?s Adventures in Wonderland (Lewis Carroll, 1865), Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων (μτφρ. Μένης Κουμανταρέας, εκδ. Πατάκη)
39. The Sense of an Ending (Julian Barnes, 2011), Ένα κάποιο τέλος (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο)
38. The Passion (Jeanette Winterson, 1987), Το πάθος (μτφρ. Κώστας Κουντούρης, εκδ. Μέδουσα)
37. Decline and Fall (Evelyn Waugh, 1928)
36. A Dance to the Music of Time (Anthony Powell, 1951-1975)
35. Remainder (Tom McCarthy, 2005), Απομεινάρια (μτφρ. Όλγα Γεράκη, εκδ. Πάπυρος)
34. Never Let Me Go (Kazuo Ishiguro, 2005), Μην μ? αφήσεις ποτέ (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη)
33. The Wind in the Willows (Kenneth Grahame, 1908), Ο άνεμος στις ιτιές (μτφρ. Φώντας Κονδύλης, εκδ. Πατάκη)
32. A Room with a View (EM Forster, 1908), Ένα δωμάτιο με θέα (μτφρ. Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδ. Μεταίχμιο)
31. The End of the Affair (Graham Greene, 1951), Το τέλος μιας σχέσης (μτφρ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδ. Μεταίχμιο)
30. Moll Flanders (Daniel Defoe, 1722), Μολ Φλάντερς (μτφρ. Αλέξανδρος Πανούσης, εκδ. Καστανιώτης)
29. Brick Lane (Monica Ali, 2003), Εφτά θάλασσες και δεκατρία ποτάμια (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Ωκεανίδα)
28. Villette (Charlotte Bront?, 1853), Βιλέτ (μτφρ. Μαρία Λαϊνά, εκδ. Σμίλη)
27. Robinson Crusoe (Daniel Defoe, 1719), Ροβινσών Κρούσο (μτφρ. Γιώργος Βασδέκης, εκδ. Ατλαντίς)
26. The Lord of the Rings (JRR Tolkien, 1954), Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών (μτφρ. Ευγενία Κόλια-Χατζηθανάση, εκδ.Κέδρος)
25. White Teeth (Zadie Smith, 2000), Λευκό χαμόγελο σε μαύρο φόντο (μτφρ. Ρένα Χατχούτ, εκδ. Ψυχογιός)
24. The Golden Notebook (Doris Lessing, 1962), Το χρυσό σημειωματάριο (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Καστανιώτη)
23. Jude the Obscure (Thomas Hardy, 1895), Τζουντ ο αφανής (μτφρ. Λητώ Ζειζάνη, εκδ. Νεφέλη)
22. The History of Tom Jones, a Foundling (Henry Fielding, 1749), Η ιστορία του Τομ Τζόουνς, ενός έκθετου (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Gutenberg)
21. Heart of Darkness (Joseph Conrad, 1899), Η καρδιά του σκότους (μτφρ. Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Πατάκη)
20. Persuasion (Jane Austen, 1817), Πειθώ (μτφρ. Δημήτρης Γ. Κικίζας, εκδ. Σμίλη)
19. Emma (Jane Austen, 1815), Έμμα (μτφρ. Κάρολ Μάρτιν, εκδ. Σμίλη)
18. Remains of the Day (Kazuo Ishiguro, 1989), Απομεινάρια μιας μέρας (μτφρ. Γιούρι Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη)
17. Howards End (EM Forster, 1910), Χάουαρντς Εντ (μτφρ. Γεωργία Αρβανίτη, εκδ. Μεταίχμιο)
16. The Waves (Virginia Woolf, 1931), Τα κύματα (μτφρ. Άρης Μπερλής, εκδ. Ύψιλον)
15. Atonement (Ian McEwan, 2001), Εξιλέωση (μτφρ. Γιάννης Σκαρπέλος, εκδ. Νεφέλη)
14. Clarissa (Samuel Richardson, 1748)
13. The Good Soldier (Ford Madox Ford, 1915), Ο καλός στρατιώτης (μτφρ. Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Δελφίνι)
12. Nineteen Eighty-Four (George Orwell, 1949), 1984 (μτφρ. Νίνα Μπάρτη, εκδ. Κάκτος)
11. Pride and Prejudice (Jane Austen, 1813), Περηφάνια και προκατάληψη (μτφρ. Δημήτρης Γ. Κικίζας, εκδ. Σμίλη)
10. Vanity Fair (William Makepeace Thackeray, 1848), Το πανηγήρι της ματαιοδοξίας (μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου, εκδ. Εξάντας)
9. Frankenstein (Mary Shelley, 1818), Φρανκενστάιν (μτφρ. Μαρία Έξαρχου, εκδ. Οξύ)
8. David Copperfield (Charles Dickens, 1850), Ντέιβιντ Κόπερφιλντ (μτφρ. Τζέμη Τασάκου, εκδ. Παπαδόπουλος)
7. Wuthering Heights (Emily Bront?, 1847), Τα ανεμοδαρμένα ύψη (μτφρ. Άρης Μπερλής, εκδ. Άγρα)
6. Bleak House (Charles Dickens, 1853), Ο ζοφερός οίκος (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ, εκδ. Gutenberg)
5. Jane Eyre (Charlotte Bront?, 1847), Τζέιν Έυρ (μτφρ. Δημήτρης Γ. Κικίζας, εκδ. Σμίλη)
4. Great Expectations (Charles Dickens, 1861), Mεγάλες προσδοκίες (μτφρ. Παυλίνα Παμπούδη, εκδ. Πατάκη)
3. Mrs. Dalloway (Virginia Woolf, 1925), Η κυρία Ντάλογουεϊ (μτφρ. Ντίνα Τριανταφυλλοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο)
2. To the Lighthouse (Virginia Woolf, 1927), Στο φάρο (μτφρ. Άρης Μπερλής, εκδ. Ύψιλον)
1. Middlemarch (George Eliot, 1874), Middlemarch (μτφρ. Εύη Γεωργούλη, εκδ. Ίνδικτος)
Τι μας λένε οι αριθμοί
Παρότι το μυθιστόρημα-ποταμός της Τζορτζ Έλιοτ συγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους, «νικήτρια» συνολικά της έρευνας αυτής αναδεικνύεται, βραχεία κεφαλή, η Βιρτζίνια Γουλφ. Η Γουλφ όχι μόνο έχει 4 δικά της βιβλία στα 100 καλύτερα (όπως επίσης ο Καρλ Ντίκενς και η Τζέιν Όστεν), αλλά καταλαμβάνει και 2 θέσεις στην πρώτη 3άδα.
Στα 100 βιβλία, τα 34 ανήκουν σε γυναίκες συγγραφείς, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό. Στην πρώτη 10άδα το ποσοστό αυτό διπλασιάζεται και βρίσκουμε 6 βιβλία γυναικών, ενώ η πρώτη τριάδα ανήκει αποκλειστικά σε γυναίκες. Αν ληφθεί υπόψη ότι στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται βιβλία από τον 18ο αιώνα, η παρουσία 34 γυναικών στον κατάλογο λέει πολλά για την βρετανική λογοτεχνία και κοινωνία, τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα και μετά, οπότε με τις αδελφές Μπροντέ και την Τζέιν Όστεν οι γυναίκες συγγραφείς δίνουν πολύ σημαντικά μυθιστορήματα.
Τα παλαιότερα μυθιστορήματα που εντοπίζονται στον κατάλογο είναι τα δύο βιβλία του Γουίλιαμ Ντεφόε (Ροβινσώνας Κρούσος, 1719 και Μολ Φάντερς, 1722) ενώ τα πλέον πρόσφατα είναι τα μυθιστορήματα των Άλι Σμιθ (2011), Τζούλιαν Μπαρνς (2011) και Ζέιντι Σμιθ (2012).
Συνολικά, ο άρτι ανατέλλων 21ος αιώνας έχει ήδη 14 μυθιστορήματα στον κατάλογο, με την Εξιλέωση του Ίαν ΜακΓιούαν να βρίσκεται στην υψηλότερη θέση (στην 15η). Από τους εν ζωή συγγραφείς (που είναι συνολικά 15), ξεχωρίζουν οι Ζέιντι Σμιθ και Άλαν Χόλινγκερστ με 2 βιβλία έκαστος.
Από την άλλη, αξίζει να σημειωθεί ότι στην πρώτη 10άδα, μόνο τα δυο βιβλία της Βιρτζίνια Γουλφ είναι μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, με τα υπόλοιπα 8 να ανήκουν αποκλειστικά στον 19ο αιώνα, που φαίνεται να ήταν ο κολοφώνας της βρετανικής μυθιστοριογραφίας, με τον Καρλ Ντίκενς να κυριαρχεί, αλλά και τις Έμιλυ και Σαρλότ Μπροντέ, την Τζέιν Όστεν, τον Τόμας Χάρντι να έχουν δώσει αξεπέραστα μυθιστορήματα.
Βρετανική λογοτεχνία στα ελληνικά
Οι Έλληνες εκδότες, κι άρα και οι Έλληνες αναγνώστες, φαίνεται να αγαπούν ιδιαίτερα τη βρετανική λογοτεχνία, αν κρίνει κανείς από το υψηλότατο ποσοστό των βιβλίων του καταλόγου που έχει μεταφραστεί κάποια στιγμή στα ελληνικά (και πιθανότατα θα είναι μεγαλύτερο από αυτό που καταγράφεται εδώ μέσα από τη βάση δεδομένων του politeianet.gr). Ο εκδότης που έχει μεταφράσει τα περισσότερα βιβλία στα 100 είναι με διαφορά ο Καστανιώτης, ενώ αρκετά έχουν επίσης μεταφράσει το Μεταίχμιο, η Σμίλη, ο Πατάκης, ο Κέδρος κ.ά. ? μιλώντας για ενεργούς σήμερα εκδοτικούς οίκους. Ας σημειωθεί, πάντως, ότι αρκετά μυθιστορήματα έχουν μεταφραστεί κατά καιρούς από περισσότερους εκδότες, και ότι η αναφορά στην ελληνική έκδοση είναι απλώς ενδεικτική, με γνώμονα κυρίως το αν το βιβλίο βρίσκεται ακόμη στην κυκλοφορία. Σκοπός αυτού του άρθρου δεν ήταν βέβαια η πλήρης και σε βάθος χρόνου «χαρτογράφηση» της μεταφρασμένης βρετανικής λογοτεχνίας στη χώρα μας.
Συνολικά πάντως, κι αυτό είναι το δυσάρεστο, πολύ λίγα από τα βιβλία που έχουν μεταφραστεί μπορεί να τα βρει κανείς σήμερα εύκολα στα βιβλιοπωλεία (μάλλον όχι πάνω από 20).
Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι από τα 35 πρώτα μυθιστορήματα του καταλόγου, μονάχα η Κλαρίσα του Σάμιουελ Ρίτσαρντσον δεν (φαίνεται να) έχει μεταφραστεί στα ελληνικά. Κάτι που δείχνει ότι οι Έλληνες εκδότες και οι κριτικοί απ? όλο τον κόσμο συγκλίνουν στις απόψεις τους για το ποια είναι τα καλύτερα βρετανικά μυθιστορήματα.
Η πηγή μας: http://www.bbc.com/culture/story/20151204-the-100-greatest-british-novels
